200 įra afmęli Louis Braille höfundar blindraletursins

Žann 4 janśar 2009 voru lišin 200 įra frį fęšingu hins franska Louis Braille.  Samtök blindra og sjónskerta um allan heim minnast žessara tķmamóta og heišra um leiš minningu žessa merka  manns sem fann upp blindraletriš.

Fyrsta skipulagša menntunin
Fyrr į öldum var ekki talin įstęša til aš gefa blindum eša sjónskertum tękifęri til mennta. Žaš var ekki fyrr en 1784 aš fyrsta skipulagša nįmiš fór af staš ķ Parķs fyrir tilstilli frakkans Valentin Hauy žegar hann stofnaši blindraskólann Royal Istitute of Blind Youth.  Hauy lagši įherslu į (innleiddi) upphleypt letur sem byggši į stafrófi sjįandi, stękkašir stafir sem voru upphleyptir. Bękur meš žessu letri uršu yfirgripsmiklar og žungar, ein bók gat oršiš 50 kg. Žetta kerfi hafši einnig žann annmarka aš nemendur gįtu ekki lęrt  aš skrifa.  Žessar tilraunir settu af staš umręšur um hvort blindir nemendur ęttu endilega  aš nota ritmįl sjįandi og hvort ekki vęri įstęša til aš žróa eigiš kerfi sem hentaši žeim betur. 

Louis Braille
Louis Braille (1809 - 1852) varš blindur vegna slyss į vinnustofu föšur sķns.  Hann  var 3ja įra žegar hann slasašist į auga į skuršhnķf föšur sķns, sem var söšlasmišur. Fékk hann sķšan sżkingu ķ heilbrigša augaš sem leiddi til žess aš hann varš blindur į bįšum augum žegar hann var ašeins fimm įra gamall. Tķu įra varš hann nemandi viš Royal Istitute of Blind Youth. Vistin ķ skólanum var erfiš og žurftu nemendur oft aš sętta sig viš gamalt og hart brauš og vatn ķ matinn  og misžyrmingar og innilokun sem refsingar. Louis Braille var skarpur og skapandi nemandi og varš fljótlega afburšar selló og orgel leikari og spilaši  ķ kirkjum vķša um Frakkland.

Blindraletriš veršur til
Įriš 1821 kom foringi śr franska hernum ķ heimsókn ķ skólann sem Louis Braille var ķ til aš kynna  upphleypt  letur sem var sambland af strikum og punktum og var kallaš "nęturletur". Hugmyndin aš baki žessu letri var sś aš meš žvķ gįtu hermenn į strķšstķmum komiš skilabošum hver til annars , įn žess aš tala og eins aš eiga į hęttu aš óvinurinn skildi skilabošin kęmust žau ķ hans hendur. Kerfiš samanstóš af tólf  tįknum sem gerši lesturinn bęši erfišan og tķmafrekan. Žetta sama įr, eša žegar Louis er 12 įra, byrjar hann ķ fullri alvöru aš žróa ritkerfi sem gęti nżst blindum til lesturs og skriftar. Hann sat daga og nętur viš aš prófa sig įfram og loksins, įriš 1824 gat Louis Braille, žį ašeins fimmtįn įra gamall,  kynnt blindraleturskerfiš sem sķšan hefur veriš kennt viš hann og kallast  Braille. Žetta kerfi samanstóš af sex punktum.  Megin framförin frį „nęturletrinu" fólst ķ žvķ aš viš Braille letriš var upbyggt žannig aš allir stafir ķ stafrófinu įttu sér tįkn  byggt į 6 punkta kerfi  mešan aš „nęturletriš" byggši į 12 tįkna kerfi sem samsvöršu til hljóša. Braille letriš var jafnframt mun aušveldara ķ notkun bęši til lestrar og skriftar og meš einni snertingu fingurgóms mįtti greina hvern staf  og žvķ bauš letriš upp į mun fljótlegri lestur. Louis Braille žróaši sķšan letriš enn frekar žannig aš hęgt aš aš lesa stęršfręšitįkn og nótur.

Braille deyr įšur en blindraletriš öšlast višurkenningu
Louis Braille varš einn af kennurum viš Royal Institude for Blind Youth og var ķ miklum hįvegum hafšur mešal nemenda. Žrįtt fyrir aš margir vęru uppnumdir yfir uppgötvun Louis Braille var letriš hans ekki kennt viš skólann žann tķma sem hann lifši. Žaš leiš raunar langur tķmi žar til letriš var aš fullu višurkennt og virt. Helsta hindrunin voru višhorf sjįandi leišbeinenda og kennara sem töldu aš upphleypt prentletur (stafróf fyrir sjįandi) vęri betra en stafróf sem žeir gętu ekki sjįlfir lesiš. Louis Braille veiktist vegna heilsuspillandi ašbśnašar ķ skólanum og dó įriš 1852, 43 įra aš aldri. Tveimur įrum seinna eša 1854 višurkenndu frönsk stjórnvöld  opinberlega blindraletur Brailles. Žaš breiddist fljótt śt um Evrópu  og sķšar allsstašar um heiminn sem alžjóšlegt ritmįl blindra.

Eiginleikar blindraletursins
Grunnurinn ķ letrinu eru sex punktar sem rašaš er ķ tvęr rašir lóšrétt meš žremur punktum ķ hverri röš. Punktarnir eru gjarnan nefndir meš nśmerum , punktar einn, tveir og žrķr ķ vinstri röš og punktar fjórir, fimm og sex ķ žeirri hęgri. Samsetning punktanna sex getur veriš į 63 mismunandi vegu og getur tįknaš bókstafi, tölur, żmis tįkn eins og kommur, upphrópunarmerki o.s.frv. Įkvešiš bil er į milli punktanna sem er nįkvęmlega śtreiknaš til aš tryggja aš hęgt sé aš finna samsetningu hvers stafs/tįkns fremst į fingurgómnum. Blindraletur er lesiš meš fingrunum og skynjast ķ gegnum hreyfingu handanna meš jafnri og hrašri hreyfingu yfir punktana. Bestu lesararnir nota bįšar hendur viš lesturinn ķ samspili žar sem vinstri höndin les vinstri hlutann af sķšunni (lķnunni) mešan hęgri höndin mętir žeirri vinstri į mišjunni og les lķnuna śt. Góšir blindraleturslesarar hafa góšar fķnhreyfingar og greina vel mismunandi tįkn meš snertiskyninu. Žeir lesa meš léttu og afslöppušu žrykki og nota hendurnar lóšrétt yfir punktana, lesa meš bįšum höndum saman, meš flesta fingur į lķnunni.

Grein žessi var birt ķ Morgunblašinu į sķšu 26 fimmtudaginn 8 janśar 2009.


« Sķšasta fęrsla | Nęsta fęrsla »

Bęta viš athugasemd

Ekki er lengur hęgt aš skrifa athugasemdir viš fęrsluna, žar sem tķmamörk į athugasemdir eru lišin.

Innskrįning

Ath. Vinsamlegast kveikiš į Javascript til aš hefja innskrįningu.

Hafšu samband